පරෙස්සමෙන් ගත යුතු ප්‍රතිජීවක

..

 ප්‍රතිජීවකයක් (antibiotics) යනු කුමක්ද?

ප්‍රතිජීවක යනු බැක්ටීරියා මගින් ඇතිවන ආසාදන වලට එරෙහිව සටන් කිරීමට භාවිතා කරන ඔසු වේ. ඒවා ප්‍රතිබැක්ටීරියා හැඳින්වේ. ඔවුන් ආසාදන වලට ප්‍රතිකාර කරන්නේ බැක්ටීරියා මර්ධනය කිරීම හෝ අඩු කිරීමෙනි. ප්‍රතිජීවක වල පිහිටෙන් මාරාන්තික ආසාදන සුව කළ හැකිය.

අද වන විට, ප්‍රතිජීවක ඔසු තවමත් බලවත්, ඇතැම් බරපතල ආසාදන ඇති පුද්ගලයින්ගේ ජීවිතාරක්ෂක ඔසු වේ. බරපතල ආසාදන අැති වීම වළක්වා ගත හැකිය. ප්‍රතිජීවක ඔසු වර්ග බොහොමයක් තිබේ. නිශ්චිත වර්ගයේ බැක්ටීරියා ආසාදන සඳහා ඇතැම් ප්‍රතිජීවක ඔසු වෙනම නිපදවා අැති අතර ඒ්වා වඩාත් හොඳින් ක්‍රියා කරයි.

ප්‍රතිජීවක ඔසු විවිධ ආකාරවලින් ඇත 

ටැබ්ලට්,කැප්සියුල,දියර, ක්‍රීම්  සහ විලවුන්

බොහෝ ප්‍රතිජීවක ලබා ගත හැක්කේ ඔබේ වෛද්‍යවරයාගේ බෙහෙත් වට්ටෝරුවකින් පමණි. සමහර ප්‍රතිජීවක ක්‍රීම්  සහ විලවුන් ඒසේ නොමැතිව ලබා ගත හැකිය.

ප්‍රධාන  වශයෙන්  භාවිත වන ප්‍රතිජීවක වර්ග 

Penicillins -පෙනිසිලින්  

Cephalosporins - සෙඵලොස්පොරින් 

Tetracyclines -ටෙරට්‍රස්යික්ලින්  

Aminoglycoside ඇමයිනෝ ග්ලයිකොසයික්ලින් 

ප්‍රතිජීවක (antibiotics) බැක්ටීරියා වලට එරෙහිව ක්‍රියා කරන්නේ කෙසේද?

ප්‍රතිජීවක (antibiotics) බැක්ටීරියා ආසාදන වලට එරෙහිව සටන් කරන්නේ බැක්ටීරියා විනාශ කිරීමෙන් හෝ එහි වර්ධනය මන්දගාමී වීමෙන් හා අත්හිටුවීමෙනි. ඔවුන් මෙය කරන්නේ:

01- බැක්ටීරියා සෙෙල බිත්තියට පහර දීම හෝ ප්රාවරයට හානි කිරීම.

02- බැක්ටීරියා ප්‍රජනනයට බාධා කිරීම.

03- බැක්ටීරියා වල ප්‍රෝටීන් නිෂ්පාදනය අවහිර කිරීම.

ප්‍රතිජීවක ඔසු වැඩ කිරීමට කොපමණ කාලයක් ගතවේද?

ඔබ ඒවා ගැනීමට පටන් ගත් වහාම ප්‍රතිජීවක ඔසු වැඩ කිරීමට පටන් ගනී. කෙසේ වෙතත්, ඔබට දින දෙක තුනක් යනතෙක් ඒගැන හැඟෙන්නේ නැත.

ප්‍රතිජීවක ගත් පසු ඔබ කෙතරම් ඉක්මනින් සුව වේ ද යන්න වෙනස් වේ. එය ඔබ ප්‍රතිකාර කරන ආසාදිත බැක්ටීරියා වර්ගය මත ද රඳා පවතී.

බොහෝ ප්‍රතිජීවක ඔසු දින 7 සිට 14 දක්වා කාලයක් ගත යුතුය. සමහර අවස්ථාවලදී කෙටි ප්‍රතිකාර ක්‍රමද ක්‍රියාත්මක වේ. ඔබේ වෛද්‍යවරයා හොඳම ප්‍රතිකාර කාලය තීරණය කර ඔබ වෙනුවෙන් ප්‍රතිජීවක වර්ගය තීරණය කරයි.

දින කිහිපයක ප්‍රතිකාර කිරීමෙන් පසු ඔබට සුවයක් දැනිය හැකි වුවද, ඔබේ ආසාදනය සම්පූර්ණයෙන් සුව වීම සඳහා සමස්ත ප්‍රතිජීවක ඔසු 

ප්‍රමාණය භාවිතා  කිරීම වඩාත් සුදුසුය. මෙය ප්‍රතිජීවක ප්‍රතිරෝධය වැළැක්වීමට ද උපකාරී වේ. ඔබේ වෙෙදයවරයා සමඟ මුලින් කතා නොකර ඔබේ ප්‍රතිජීවක ඔසු ගැනීම නවත්වන්න එපා.

ප්‍රතිජීවක ඔසු හදන්නේ කෙසේද?

පළමු බීටා-ලැක්ටම් ප්‍රතිජීවක පෙනිසිලින් අහම්බෙන් සොයා ගන්නා ලදී. එය පෙට්‍රි දීසියක මත වර්ධනය විය. එක්තරා ආකාරයක දිලීරයක් ස්වභාවිකව පෙනිසිලින් නිපදවන බව විද්‍යාඥයින් සොයා ගත්හ. අවසානයේදී පෙනිසිලින් දිලීර භාවිතා කරමින් පැසවීම මගින් රසායනාගාරයක විශාල වශයෙන් නිපදවන ලදී. තවත් ප්‍රතිජීවක  ඔසු නිපදවනු ලැබුවේ බිම් පසෙහි ඇති බැක්ටීරියා මගිනි.

අද වන විට සියලුම ප්‍රතිජීවක ඔසු විද්‍යාගාරවල නිපදවනු ලැබේ. සමහරක් ඔසු රසායනික ද්‍රව්‍ය යොදාගෙන රසායනික ප්‍රතික්‍රියා මාලාවක් හරහා නිපදවනු ලැබේ. 

තවත් ප්‍රතිජීවක ඔසු අවම වශයෙන් අර්ධ වශයෙන් ස්වාභාවික නමුත් පාලිත ක්‍රියාවලියක් හරහා නිපදවනු ලැබේ. මෙම ක්‍රියාවලිය බොහෝ විට යම් රසායනික ප්‍රතික්‍රියා මගින් වැඩි දියුණු කරනු ලබන අතර එමඟින් වෙනත් ද්‍රව්‍යයක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා මුල් ද්‍රව්‍යය වෙනස් කරනු ලබයි.

ප්‍රතිජීවක ප්‍රතිරෝධය යනු කුමක්ද?

ප්‍රතිජීවක ඔසු යනු ඇතැම් රෝගාබාධ සඳහා ඉතා හොඳින් ක්‍රියා කරන ප්‍රබල ඔසු වේ. කෙසේ වෙතත්, සමහර ප්‍රතිජීවක ඔසු කෙරෙහි රෝග කාරකයා ප්‍රතිරෝධය දැක්වීම නිසා කලින් තිබූ ප්‍රතිජීවක දැන් ප්‍රයෝජනවත් නොවේ.

සමහර ප්‍රතිජීවක ඔසු මගින් බැක්ටීරියා තවදුරටත් පාලනය කිරීමට හෝ විනාශ කිරීමට නොහැකි වූ විට ප්‍රතිජීවක ප්‍රතිරෝධය නම්වෙයි. සමහර අවස්ථාවල,අැතැම් තත්ව මත අැතැම් ප්‍රතිජීවක ඵලදායී ප්‍රතිකාර නොවන බව මෙයින් අදහස් විය.

සෑම වසරකම මිලියන 2 ක ජනතාවක් ප්‍රතිජීවක වලට ප්‍රතිරෝධීව බැක්ටීරියා ආසාදනය වී ඇති අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් අවම වශයෙන් 23,000 ක් මිය යයි.

ඔබ ප්‍රතිජීවකයක් ගන්නා විට ඒයට සංවේදී බැක්ටීරියා නසනු ලැබේ. ප්‍රතිජීවක ඔසු ප්‍රතිකාර වලදී නොනැසී පවතින බැක්ටීරියා බොහෝ විට එම ප්‍රතිජීවකයට ප්‍රතිරෝධී වේ. මෙම බැක්ටීරියා බොහෝ විට අද්විතීය ලක්ෂණ ඇති අතර ඒවා ප්‍රතිජීවක ඔසු ක්‍රියා කිරීම වළක්වයි.

Clostridium difficile (C. diff)

ප්‍රතිජීවක ප්‍රතිරෝධයට වැදගත්ම හේතුව වන්නේ ප්‍රතිජීවක ඔසු නුසුදුසු ලෙස භාවිතා කිරීම හෝ අධික ලෙස භාවිතා කිරීමයි. ප්‍රතිජීවක භාවිත කරන්නන්ගෙන් සියයට 30 ක් තරම් පිරිසක් ප්‍රතිජීවක භාවිතය අනවශ්‍ය පුද්ගලයන්න. මෙයට හේතුව ප්‍රතිජීවක අවශ්‍ය නොවන විට බොහෝ විට නියම කිරීමයි.

නුසුදුසු ප්‍රතිජීවක භාවිතය අඩු කිරීම සඳහා වැදගත් පියවර කිහිපයක් ගත හැකිය:

01- බැක්ටීරියා ආසාදන සඳහා පමණක් ප්‍රතිජීවක ගන්න.

02- සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව, උණ, කැස්ස හෝ උගුරේ අමාරුව වැනි වෛරස්  නිසා ඇති වන තත්වයන් සඳහා ප්‍රතිජීවක භාවිතා නොකරන්න.

03- වෙෙද්‍ය  උපදෙස් පරිදි පමණක් ප්‍රතිජීවක ගන්න.

04- වැරදි මාත්‍රාවක් භාවිතා කිරීම, මාත්‍රාව මඟ හැරීම හෝ යොමු කිරීමට වඩා දිගු හෝ කෙටි කාලයක් ගැනීම බැක්ටීරියා    ප්‍රතිරෝධයට දායක විය හැකිය.

05- රෝගයකට ප්‍රතිජීවක ගන්නා අතර දින කිහිපයකට පසු ඔබට සුවයක් දැනුනත්, ප්‍රතිජීවකයක් නතර කිරීමට පෙර ඔබේ වෙෙද්‍ය    වරයා සමඟ ඒගැන කතා කරන්න.

06- රෝගයට අදාල නිවැරදි ප්‍රතිජීවක ගන්න. ආසාදනයක් සඳහා වැරදි  ප්‍රතිජීවකයක් භාවිතා කිරීම ප්‍රතිරෝධයට හේතු විය හැක.

07- වෙනත් කෙනෙකුට නියම කර ඇති ප්‍රතිජීවක ගන්න එපා. 

08- එසේම, පෙර ප්‍රතිකාරයකින් ඉතිරි වූ ප්‍රතිජීවක ගන්න එපා.

09- රෝගයකදී විශේෂිත ආසාදන සඳහා වඩාත් සුදුසු ප්‍රතිජීවකයක්  තෝරා ගැනීම වෙෙද්‍යවරයා කරනු ලබයි.

ප්‍රතිජීවක කුමකට ප්‍රතිකාර  කිරීම සඳහා භාවිතා කරයිද?

බැක්ටීරියා මගින් ඇතිවන ආසාදනවලට ප්‍රතිකාර කිරීම සඳහා ප්‍රතිජීවක භාවිතා කරනු ලැබේ. සමහර විට ඔබේ ආසාදනය බැක්ටීරියා හෝ වෛරසයක් නිසාද යන්න තීරණය කිරීම අපහසුය, මන්ද රෝග ලක්ෂණ බොහෝ විට බොහෝ සෙයින් සමාන වේ.

ඔබේ වෙෙද්‍යවරයා ඔබේ රෝග ලක්ෂණ තක්සේරු කර ඔබේ ආසාදනයට හේතුව තීරණය කිරීම සඳහා ශාරීරික පරීක්ෂණයක් පවත්වනු ඇත. සමහර අවස්ථාවලදී, ආසාදනය වීමට හේතුව තහවුරු කිරීම සඳහා ඔවුන් රුධිරය හෝ මුත්‍රා පරීක්ෂණ  කරනු අැත.

සෙම්ප්‍රතිශ්‍යාව හෝ උණ වැනි වෛරස් වලට එරෙහිව ප්‍රතිජීවක   ඵලදායී නොවේ. ප්රතිජීවක දිලීර නිසා ඇති වන ආසාදන වලදීද ක්‍රියා නොකරයි:

බොහෝ ප්‍රතිජීවක සමාන අතුරු ආබාධ ඇති කරයි. සමහර විට වඩාත් සුලභ අතුරු ආබාධය වන්නේ ආමාශ ආන්ත්‍රික  (GI) අවුල් අැති වීමයි.

පාචනය

ඔක්කාරය

ඔබ ප්‍රතිකාර නතර කළ පසු සාමාන්‍යයෙන් (GI) නොවේ නම්, ඔබ ඔබේ වෛද්‍යවරයා හමුවන්න. පහත තත්ව පවතීනම් වෛද්‍යවරයා වහාම හමුවන්න

උපුටා ගැනීම අන්තර්ජාලයෙන් 

Credit: Image Unsplash